Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық байланыс жыл сайын жаңа белеске көтеріліп келеді. Алып көршімен арадағы алыс-беріс тек тауар айналымымен ғана емес, инвестиция, логистика, энергетика және агроөнеркәсіп салаларындағы серіктестікпен де тереңдей түскен.
2024 жылдың қорытындысы бойынша, екі ел арасындағы сауда айналымы 43,8 миллиард АҚШ долларына жетті. Бұл – Қазақстан–Қытай қарым-қатынасы тарихындағы рекордтық көрсеткіш. 2023 жылы бұл көрсеткіш 31,5 миллиард доллар шамасында болған еді. Бір жыл ішінде мұншалықты өсімге жету – айтарлықтай серпіннің, әрі сұраныс пен жеткізілім тізбегіндегі белсенділіктің көрінісі.
Не экспорттап жатырмыз?
Қазақстан Қытайға ең алдымен шикізат ресурстарын экспорттайды. Мұнай, газ, уран, мыс, ферроқорытпалар, темір және көмір – дәстүрлі бағыттар. Бірақ соңғы жылдары ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты айтарлықтай өсті.
Экспорттың негізгі бағыты:
2024 жылы Қытайға ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты 5 миллиард АҚШ долларына жуықтады. Бұл салада ет, бидай, арпа, бал және өсімдік майына сұраныс жоғары.
Қазақстан Ауыл шаруашылығы министрлігі 2023 жылы агроөнім экспортының 2,5 есе өскенін мәлімдеген болатын.
Қытайдан не алып жатырмыз?
Қытай – Қазақстанға ең көп тауар жеткізетін елдердің бірі. 2024 жылы Қытайдан келетін импорттың жалпы көлемі 16-17 миллиард АҚШ доллары шамасында болды.
Импорттың негізгі бағыты:
Бүгінде Қытайдан автокөлік тасымалы ерекше қарқын алған. 2024 жылы Қазақстанға келген жеңіл көліктердің 40%-ы Қытайдан импортталған. Сарапшылардың дерегінше, бұл бағыттағы импорт 1,1-1,3 миллиард долларды құраған.
Тікелей инвестициялар мен бірлескен жобалар
Қытай Қазақстандағы ең ірі шетелдік инвесторлардың үштігіне кіреді. 2005 жылдан 2023 жылдың соңына дейін Қазақстан экономикасына тартылған қытайлық тікелей инвестициялар көлемі 30 миллиард АҚШ долларына жеткен.
Инвестиция бағыттарының басым бөлігі:
Бүгінде елімізде 700-ден астам бірлескен Қазақстан-Қытай кәсіпорны жұмыс істейді. Оның ішінде стратегиялық жобалар – «Нұркент» логистикалық орталығы, «Қазақстан-Қытай» мұнай құбыры, Қорғас Халықаралық шекаралық ынтымақтастық орталығы сынды ірі нысандар бар.
Сауда теңгеріміндегі тепе-теңдік мәселесі
Қытайға экспорт пен Қытайдан келетін импорт көлемінде айырмашылық бар. Бір қарағанда, бұл Қазақстан үшін тиімді көрінгенімен, экспорттың шикізаттық құрылымы мен импорттың дайын өнімдерге толы болуы ұзақ мерзімді тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін.
Сарапшылар «Қазақстан Қытай нарығында шикізат жеткізуші ғана болмауы керек» деп санайды.
Сондықтан ел ішінде өңделген өнім үлесін арттыру, қытай нарығына экологиялық таза әрі брендке айналған өнімдермен шығу – күн тәртібіндегі маңызды міндеттердің бірі.
Қорытынды
Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық қарым-қатынас – көлем жағынан ғана емес, мазмұн тұрғысынан да күрделі әрі серпінді. Сауда көлемі артып, инвестиция тереңдеп, инфрақұрылым күшейіп келеді. Бірақ шикізаттық тәуелділік пен сыртқы саудадағы құрылымдық тәуекелдер бар екенін ұмытпау қажет.
Алдағы жылдары Қазақстан Қытаймен арадағы әріптестікті жаңа деңгейге көтеру үшін технологиялық жобаларға, экспорттық әртараптандыруға және өңделген өнім үлесін арттыруға басымдық беруі тиіс.
Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан Қазақстан үшін бұл қарым-қатынас тек экономикалық емес – геосаяси мәнге де ие.
